Filomaci Nowomiejscy to tajne stowarzyszenie młodzieży polskiej w nowomiejskim Progimnazjum. Pierwowzorem organizacji byli filomaci wileńscy, którzy 1 października 1817 roku jako studenci Uniwersytetu Wileńskiego założyli tajne Towarzystwo Filomatów – miłośników nauki. Prezesem Filomatów został Józef Jeżewski, a jednym z najczynniejszych jej członków Adam Mickiewicz.
Związki filomackie cechował jeden główny cel – zachowanie tożsamości narodowej.
Społeczeństwo polskie wszystkimi dostępnymi i możliwymi sposobami rozpoczęło walkę w obronie języka polskiego i kultury narodowej.
3 sierpnia 1886 r. w progimnazjum nowomiejskim powstała organizacja filomacka pod nazwą Towarzystwo Marcinkowskiego. Została ona założona przez pewnego filomatę chełmińskiego, który dostarczył towarzystwu Statut organizacji chełmińskiej i znaczną ilość polskich książek. Genezy powstania związku filomackiego możemy doszukiwać się w ograniczonym programie nauczania, młodzież polska nauczana była w języku niemieckim, historia Polski nigdy nie była samodzielnym przedmiotem, wypaczana często przez historiografię niemiecką. Dlatego też młodzież zakładała tajne związki i samodzielnie organizowała własne kształcenie w zakresie języka polskiego, literatury i historii.
Filomaci Nowomiejscy mieli własny statut składający się z 56 paragrafów.
Głównym celem miało być doskonalenie mowy ojczystej, które miało nastąpić za pomocą polskiej historii, literatury i geografii. Obowiązkiem było uczenie się wierszy na pamięć, wspólne czytanie utworów poetyckich i opracowanie tematów z historii lub literatury. Biblioteczka filomatów liczyła 200 tomów wybitnych polskich autorów – Adama Mickiewicza, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego. Świętowano także ważne dla Polaków rocznice jak Konstytucja 3 Maja, Unia Lubelska, powstanie listopadowe i dzień śmierci Adama Mickiewicza.
Wartości, którymi kierowali się Filomaci Nowomiejscy są wartościami ponadczasowymi – cnota, moralność, samokształcenie, wzajemna pomoc, rozwój osobowości oraz umiłowanie Ojczyzny.